Leczenie złożonej choroby przewlekłej, jaką niewątpliwie jest otyłość, wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego modyfikacje stylu życia, a czasem również farmakoterapię i zaawansowane interwencje medyczne. W Polsce dostępne są różnorodne metody terapeutyczne. Poznanie dostępnych opcji jest kluczowe dla podjęcia najkorzystniejszej decyzji. Co warto wiedzieć?
Otyłość jest uznawana za chorobę przewlekłą o złożonej etiologii, obejmującej czynniki genetyczne, środowiskowe i behawioralne. W Polsce problem ten dotyka znaczącego odsetka populacji dorosłych, przy czym częstość występowania stale rośnie, stanowiąc poważne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej. Konsekwencje zdrowotne otyłości są rozległe i poważne. Dlatego celem terapii jest długoterminowa poprawa ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz zmniejszenie ryzyka powikłań. Co proponuje współczesna medycyna?
Farmakoterapia stanowi ważny element kompleksowej strategii leczenia otyłości, pełniąc funkcję uzupełniającą w stosunku do fundamentalnych modyfikacji stylu życia, obejmujących dietę i aktywność fizyczną. Należy podkreślić, że leki nie zastępują konieczności zmiany nawyków żywieniowych i zwiększenia aktywności fizycznej, lecz mają za zadanie wspomóc proces redukcji masy ciała, często poprzez wpływ na ośrodkowe i obwodowe mechanizmy regulujące uczucie głodu i sytości.
Zgodnie z aktualnymi polskimi i europejskimi wytycznymi klinicznymi, wdrożenie leczenia farmakologicznego jest zalecane u dorosłych pacjentów, u których wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi ≥ 30 kg/m² (otyłość I stopnia i wyższa) lub u pacjentów z nadwagą (BMI ≥ 27 kg/m²), u których współistnieje co najmniej jedna choroba związana z nieprawidłową masą ciała. Do chorób tych zalicza się między innymi stan przedcukrzycowy, cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemię czy obturacyjny bezdech senny.
Takie kryteria kwalifikacji podkreślają medyczny, a nie kosmetyczny, charakter farmakoterapii otyłości. Jej celem jest przede wszystkim interwencja ukierunkowana na redukcję ryzyka zdrowotnego wynikającego z nadmiernej masy ciała i jej powikłań.
Farmakoterapia otyłości powinna być traktowana jako leczenie długoterminowe, ponieważ otyłość jest chorobą przewlekłą. Krótkotrwałe stosowanie leków, trwające od 3 do 6 miesięcy, zazwyczaj nie przynosi trwałych korzyści zdrowotnych i nie jest rekomendowane. Powodzenie terapii jest zwykle oceniane po około 3 miesiącach stosowania leku w pełnej dawce terapeutycznej. Za klinicznie istotną odpowiedź na leczenie uważa się najczęściej redukcję masy ciała o co najmniej 5% wartości wyjściowej.
Kryterium to wynika z obserwacji, że już taka, pozornie niewielka, utrata masy ciała wiąże się ze znaczącymi korzyściami metabolicznymi i zdrowotnymi, takimi jak poprawa kontroli glikemii, profilu lipidowego czy wartości ciśnienia tętniczego. W przypadku braku osiągnięcia tego celu, leczenie danym preparatem powinno zostać przerwane lub zmodyfikowane.
Historia farmakoterapii otyłości obejmuje leki, które wykazywały pewną skuteczność, lecz zostały wycofane z użycia ze względu na profil bezpieczeństwa. W przeszłości stosowano między innymi fenterminę, mazindol, a także szerzej znane sibutraminę i rimonabant.
Obecnie często wybierane są preparaty należące do grupy analogów GLP-1, które naśladują działanie naturalnie występującego hormonu odgrywającego kluczową rolę w regulacji metabolizmu glukozy i apetytu. Wśród nich można wymienić np. semaglutyd, który został zarejestrowany jako lek do stosowania w terapii otyłości.
Substancja czynna, jaką jest semaglutyd wykazuje działanie protekcyjne na układ sercowo-naczyniowy, wykazano również, że zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u osób ze stanem przedcukrzycowym.
Należy jednak pamiętać, że semaglutyd powinien być stosowany pod kontrolą lekarza. To specjalista dobiera skuteczną i bezpieczną formę terapii dla konkretnego pacjenta. Takie preparaty należy kupować jedynie w aptekach. Ze względu na dużą popularność takich środków można natknąć się na oferty sprzedaży poza oficjalną dystrybucją – trzeba jednak pamiętać, że podrobione leki mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawet zagrażać życiu.
Chirurgia bariatryczna jest jedną z metod leczenia zaawansowanej otyłości, także w przypadku powikłań metabolicznych.
Badania naukowe wskazują, że operacje bariatryczne mogą przyczynić się do zmniejszenia masy ciała oraz wpływać na przebieg chorób współistniejących z otyłością, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, obturacyjny bezdech senny czy niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby.
Co więcej, część badań sugeruje, że chirurgiczne leczenie otyłości może być związane ze zmniejszeniem ryzyka zgonu oraz poprawą jakości życia pacjentów, obejmującą aspekty fizyczne i psychiczne.
Chirurgia bariatryczna jest metodą bardziej inwazyjną niż leczenie zachowawcze czy farmakoterapia i wiąże się z ryzykiem powikłań. Dla pacjentów z zaawansowaną otyłością może stanowić jedną z opcji terapeutycznych.
Kwalifikacja pacjentów do chirurgicznego leczenia otyłości w Polsce odbywa się na podstawie ściśle określonych kryteriów, uwzględniających zarówno stopień zaawansowania otyłości, jak i obecność oraz nasilenie chorób współistniejących.
Kryteria te są zgodne z polskimi rekomendacjami towarzystw naukowych, takich jak Sekcja Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej Towarzystwa Chirurgów Polskich (SCMiB TChP) czy Polskie Towarzystwo Leczenia Otyłości (PTLO), a także z zasadami refundacji świadczeń przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), w tym w ramach programu kompleksowej opieki KOS-BAR.
Główne wskazania do operacji bariatrycznej refundowanej przez NFZ obejmują:
W procesie kwalifikacji bierze się pod uwagę najwyższą udokumentowaną w przeszłości masę ciała pacjenta. Oznacza to, że ewentualna redukcja osiągnięta w okresie przygotowawczym do operacji (co jest często zalecane) nie dyskwalifikuje go z możliwości przeprowadzenia refundowanego zabiegu, nawet jeśli jego aktualne BMI spadnie poniżej progu kwalifikacyjnego.
Istnieje szereg przeciwwskazań do leczenia chirurgicznego, które dzieli się na bezwzględne i względne. Do bezwzględnych należą m.in.: aktywna, nieuleczalna choroba nowotworowa prowadząca do wyniszczenia, choroby stanowiące bezpośrednie zagrożenie dla życia, zaburzenia krzepnięcia, aktywne uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, ciężkie, niepoddające się leczeniu choroby psychiczne.
Przeciwwskazania względne, wymagające indywidualnej oceny i ewentualnego leczenia przed operacją, to m.in. aktywna choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, ciężka niewydolność krążeniowo-oddechowa czy nadciśnienie wrotne w przebiegu marskości wątroby.
Kwalifikacja do operacji bariatrycznej jest złożonym, wieloetapowym procesem, wymagającym zaangażowania wielodyscyplinarnego zespołu terapeutycznego. W jego skład wchodzą: chirurg bariatra, lekarz chorób wewnętrznych lub diabetolog, dietetyk kliniczny, psycholog lub psychiatra, anestezjolog i w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, inni specjaliści.
Bibliografia:
