O Polskę Wielką i Katolicką – dzieje Obozu Wielkiej Polski w Śremie

„Organizacja, wysoko ceniąca godność swego narodu, pragnąca, ażeby jak najwyżej stal pod względem religijnym i moralnym, może działać tylko środkami uczciwymi. Uczciwość wszakże, gdy staje do walki, wymaga wielkiego męstwa. Tchórze nigdy nie walczą uczciwie”. Myślę, że te słowa Romana Dmowskiego wygłoszone na zakończenie obrad w Poznaniu podczas powołania do życia OWP są idealnym wstępem, który mówi o tej organizacji już wiele.

Dnia 4 grudnia 1926 roku w słynnym poznańskim Hotelu Bazar Roman Dmowski powołał do życia organizacje konsolidującą ugrupowania prawicowe w Polsce pod sztandarem Obozu Wielkiej Polski – tę nazwę wymyślił podczas spaceru po Chludowie wraz ze swoim sekretarzem Tadeuszem Bieleckim: „Szliśmy szybkim krokiem po parku chludowskim. Było to jesienią 1926 roku. Prezes raczej milczał. Nagle zatrzymuje się i powiada: „Mam". Patrze, co ma, a on na to: Mam nazwę nowej organizacji: Obóz Wielkiej Polski. Jak się panu podoba? Podobała mi się, tym bardziej, że innej nie umiałem wymyślić. W nazwie tej Prezes nawiązywał do surowych czasów piastowskich wskazywał na trudy obozowe, a nie używanie życia, jakie nas czekają”. W deklaracji ideowej podkreślano przywiązanie do tradycji i więź z Kościołem katolickim. Głoszono hasła walki z bezprawiem, anarchią i komunizmem i postulowano stworzenie silnego państwa narodowego: „Widzimy jasno przed sobą ten cel, który nas wszystkich może i musi złączyć. Jest nim posiadanie silnego, na trwałych podstawach prawnych opartego zdolnego zająć należne mu stanowisko świecie zapewnić narodowi warunki wszechstronnego rozwoju duchowego i materjalnego. Obszar naszej ziemi, nasza liczba, zasoby naszego kraju, pozwalają nam na zbudowanie takiego państwa, zasługującego na miano państwa wielkiego, ale żeby je zbudować i posiadać musimy być z postępowania swego narodem wielkim. Za chwile usłyszą panowie, co przez to słowo rozumiemy.” Organizacja została najpierw zawieszona w Wielkopolsce 26 października 1932 roku, zdelegalizowana przez władze sanacyjne 28 marca 1933 roku. W województwie poznańskim na wsi było 263 placówek tego ugrupowania, a w czasie od czerwca 1931 do sierpnia 1932 na 491 placówek w całym kraju 265 powstało w Wielkopolsce. Pod koniec działalności prawdopodobna liczba członków OWP wpoznańskiem wynosiła ok. 100 000 członków. W tych latach także działało Koło Śrem i jej oboźnym był Antoni Łożyński. Dużą aktywnością wykazywał się Ruch Młodych, o którego członkach i działalności wiemy więcej. Powstał on 3 kwietnia 1927 roku. Cztery miesiące po zjeździe poznańskim odbył się we Lwowie zjazd założycielski Ruchu Młodych OWP. „Rycerska gwardia obozu katolicko narodowego” stała się od początku najbardziej wyrazistą, dynamiczną i zdecydowanie dominującą częścią ruchu. Pokolenie urodzone ok. 1900 roku, dojrzewające politycznie w niepodległej Polsce, oceniało krytycznie skuteczność działań sejmowej reprezentacji (Związek Ludowo-Narodowy) i odrzucając kompromisy domagało się czynów. Jako naczelna władza Ruchu Młodych powołany został Wydział Wykonawczy Młodych na czele ze Zdzisławem Stahlem i Tadeuszem Bieleckim. We władzach zasiedli m.in. Zbigniew Stypułkowski, Jan Rembieliński i Jan Mosdorf. Powstały jednostki organizacyjne nazwane "dzielnicami". I tak, szefem najsilniejszej Dzielnicy Zachodniej (województwa poznańskie i pomorskie) był Edward Borkowski (zastąpiony wkrótce przez Jana Zdzitowieckiego). W programowym wystąpieniu przewodniczący Zdzisław Stahl zaznaczył, że Ruch Młodych pozostaje integralną częścią OWP i jako naczelne cele formacji wskazywał walkę ze zmaterializowaniem współczesnego świata, krzewienie patriotyzmu i religii katolickiej, a także organizowanie świadomego swego położenia narodu, jako jedynej gwarancji silnej Polski w podminowanej anarchią i komunizmem Europie. Po klęsce endecji w wyborach 1928 roku przedstawiciele „młodych” OWP wchodzili w skład wojewódzkich i powiatowych zarządów Stronnictwa Narodowego. W listopadowych wyborach 1930 roku (tzw. Brzeskich) wzmocnili listy narodowe swoimi kandydatami, z których 9 zdobyło mandaty, tworząc grupę poselską OWP.

Do OWP w Śremie należał piłkarz Śremskiego Klubu Sportowego, późniejszy jej działacz, członek zarządu, prześladowany przez władze komunistyczne – Bronisław Ciesiółka czy Marian Szczepski, powstaniec wielkopolski, który po wojnie zajmował się rodzinnym młynem do nacjonalizacji przez władze komunistyczne. Ponadto działaczem w OWP był Czesław Mikołajczak, który w czasie wojny działał w konspiracji w Narodowej Organizacji Bojowej, za co został aresztowany i przeszedł brutalne śledztwo, a następnie uwięziony w Forcie VII. Po wojnie był wybitnym przedsiębiorcą budowlanym. Także Feliks Wagner nie ominął członkostwa w OWP, chociaż źródła o tym milczą, lecz na zdjęciu poniżej został uwieczniony w oboźnym piaskowym mundurze, koalicyjce, baskijskim berecie oraz granatowych spodniach. W okresie PRL był on cenionym działaczem literackim. Potężną częścią tej organizacji stali się Ruch Młodych OWP, którzy w lipcu 1931 roku szykowali wielki zjazd placówek powiatu śremskiego w stolicy powiatu, który w pierwotnym terminie się nie odbył o czym informowała Gazeta Polska z Kościana. Miał to być wielki pochód z orkiestrą przez miasto. Jednak został on odwołany przez starostę, który został poinformowany przez Magistrat, iż manifestacja może mieć charakter
antyrządowy. To tylko ukazuje, że II RP po 1926 roku nie była krajem demokratycznym i wolności polityczne były mocno ograniczane. Także we wspomnienie Św. Mikołaja – patrona Śremu, nie odbyły się uroczystości związane z 5. rocznicą utworzenia OWP, ponieważ Burmistrz Ober wydał zakaz, uzasadniając: „ Z powodu podniecenia umysłów szerokich mas w związku z ogólnym bezrobociem zachodzi obawa o naruszenia bezpieczeństwa publicznego”. Ober nie dość, że był aferzystą i tylko utrzymał się na stołku, ponieważ był wierny władzy sanacyjnej, to jeszcze nie potrafił podać realnych powodów swoich decyzji, bo te zaprawiały o czystą demagogię. Co ciekawe, związany politycznie z Obozem Wielkiej Polski w Śremie był znany i ceniony historyk gimnazjum – Adam Zahradnik, który na studiach na UJK we Lwowie działał w zdominowanej przez narodowców Bratniej Pomocy. W 1932 r. wraz z nasileniem przez RM OWP akcji antyrządowych i antyżydowskich, władze sanacyjne przeprowadziły liczne rewizje i areszty wśród „młodych”. Ze względu na możliwość rozruchów obawiano się zakazać działalności organizacji w całym kraju jednocześnie i czyniono to sukcesywnie. Jesienią t.r. zostały kolejno rozwiązane wojewódzkie struktury Dzielnicy Zachodniej, a później
organizacja krakowska. Ostatecznie 28 marca 1933 r. nastąpiła likwidacja organizacji w całej Polsce. W tej sytuacji Komitet Polityczny Stronnictwa Narodowego powziął uchwałę, włączającą wszystkie placówki rozwiązanego OWP do Sekcji Młodych SN i na czele młodzieżówki narodowców stanęli Bronisław Ciesiółka, T. Gierliński, S Świetlik. Natomiast wiadomo, że do SN wstąpił Tadeusz Misiak. Poźniej ci ludzie będą tworzyć konspirację narodową podczas II wojny światowej.

Ustaleni członkowie Obozu Wielkiej Polski: (znane życiorysy)
 

Bronisław Ciesiółka (1906-1974) – kupiec, członek Stronnictwa Narodowego, prześladowany przez UB
Antoni Łożyński (1908-1971)– oboźny OWP Śrem, pracownik tartaku
Czesław Mikołajczak (1913-1972) – architekt, budowlaniec, żołnierz Narodowej Organizacji Bojowej, więzień Fortu VII, odbudował Śrem po wojnie
Tadeusz Misiak (1907-1947) – technik budowlaniec, członek Stronnictwa Narodowego, komendant Narodowej Organizacji Bojowej w Śremie, więzień KL Mauthausen
Marian Szczepski (1900–1965) – powstaniec wielkopolski, współwłaściciel rodzinnego młyna
Marian Szubert (1907-1971) - fryzjer
Feliks Wagner (1907-1992) – bibliofil, kolekcjoner, działacz literacki
Adam Zahradnik (1906-1939) – historyk, badacz dziejów Śremu, nauczyciel, działacz akademicki (brak informacji biograficznych)
Edward Domachowski
T. Gierliński
Maria Konieczna
Antoni Konieczny
Marian Mieloszyński
Franciszek Molenda
Władysław Rybarczyk
Stanisław Stelmaszyk
S. Świetlik
Kazimierz Wałdowski

Bibliografia:
Publikacje książkowe:
Bielecki Tadeusz, „W szkole Dmowskiego”, Londyn 1968
Chmielewski Stefan, „Dzieje Śremu”, Warszawa-Poznań 1972
Dmowski Roman, „Kościół, Naród i Państwo”, Chicago 1985
Dmowski Roman, „Pisma. Tom X. Od Obozu Wielkiej Polski do Stronnictwa Narodowego”,
Częstochowa 1939
Płygawko Danuta, Podsiadły Adam, „Słownik biograficzny Śremu”, Śrem 2008
Podsiadły Adam, Bąk Ewa, „Słownik biograficzny Śremu. Cz. II”, Śrem 2020

WIKTOR CHICHEŁ